კობა გვენეტაძის არასწორმა საფინანსო პოლიტიკამ ლარს 1 მილიარდი დოლარის საყრდენი გამოაცალა

გვენეტაძე – სავალუტო ფონდის უპირობო მსახური, თუ საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი

საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტის (IRI) სულ ბოლო კვლევის მიხედვით, გამოკითხული რესპონდენტების 70% ეროვნულ ბანკს არ ენდობა. საქართველო, დღესდღეობით, ადეკვატური მოცემულობის ქვეყანა რომ იყოს, მხოლოდ ეს ერთი მონაცემი იქნებოდა საკმარისი, ეროვნული ბაკის პრეზიდენტს, საიდანაც მოვიდა (ვოშინგტონი/სავალუტო ფონდი) ისევ იქეთ რომ აეკრა გუდა-ნაბადი (თუ მიიღეს), ხოლო სებ-ის საბჭოს თვითდათხოვნა გამოეცხადებინა.

ეროვნული ბანკისადმი საზოგადოების უნდობლობა მეტწილად გამომდინარეობს იქედან, რომ საზოგადოებას აქვს ობიექტური მოლოდინი, რომ სებ-ი უნდა ერეოდეს პროცესებში, მის ხელთ არსებული ბერკეტებით არეგულირებდეს, ცდილობდეს დააბალანსოს ეროვნული ვალუტის გაცვლითი კურსის ისეთი მერყეობა, რომელიც პირდაპირ ურტყამს ეკონომიკას და თითოეულ მოქალაქეს. მსგავს ქმედებას კი საზოგადოება ვერ ხედავს. შესაბამისია მისი დამოკიდებულებაც ამ უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუციისადმი – ის უბრალოდ არ ენდობა მას…

ეროვნული ვალუტის გაცვლითი კურსისადმი ეროვნული ბანკისა და მისი პრეზიდენტის უგულისყურო დამოკიდებულება რაიმე ჯანსაღი ლოგიკით ვერ აიხსნება. ჩვენ გვიხდება იმგვარ მოცემულობაში ცხოვრება, როცა პასუხისმგებელ პირთა უმრავლესობა, სანამ საკუთარ შეცდომებს და ლამის დანაშაულებრივ ქმედებებს ცხვირწინ არ აუფრიალებ, მანამდე მიამიტური იერით აგრძელებენ საქმის გაფუჭებას, ამიტომ, მოდით თანმიმდევრულად მივყვეთ, თუ რა გააფუჭა კობა გვენეტაძის, რბილად რომ ითქვას, გაუთვლელმა პოლიტიკამ და ვილაპარაკოთ რიცხვებით.  რიცხვები სადაოს არ ტოვებენ.

ამის შემდეგ კი დასკვნის გამოტანაც არ იქნება ძნელი – რისი მიღწევა უნდა კობა გვენეტაძეს ამ პოლიტიკით ? რა ჰქვია ამ პოლიტიკას, მცდარი თუ დანაშაულებრივი?

როგორც ჩანს, გვენეტაძის დამოკიდებულებების ახსნა იმაშია, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი – რეალურად და თვითშეგრძნებით, პირველ რიგში, არის სავალუტო ფონდის ჩინოვნიკი და მხოლოდ შემდეგ, სადღაც, მცირე პროცენტით, საქართველოს  ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი.როგორც ჩანს, ის გაცილებით მეტს ფიქრობს იმაზე, თუ რა პოზიციაზე და რა გარანტიებით გააგრძელებს საქმიანობას საერთაშორისო სავალუტუ ფონდის სტაფში სებ-ის პრეზიდენტობის შემდეგ, ვიდრე იმაზე, თუ რა სჯობს ქართული საბანკო-საფინანსო სისტემისა და ქვეყნის ეკონომიკისთვის ახლა, მიმდინარე მომენტში, როცა მას ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ინსტიტუციის ხელმძღვანელის პოსტი უჭირავს… დასანანია… და დასანანთან ერთად დამაფიქრებელიც…

ახლა კი რიცხვები და კონკრეტული ანალიზი.

ლარის გაუფასურების ნეგატიური მხარე – მხოლოდ სესხების კუთხით, ვალუტის კურსის ყოველი 1 პროცენტით გაუფასურება საქართველოს ეკონომიკას 150 მილიონი ლარი უჯდება.

მაღალი დოლარიზაციის პირობებში ვალუტის კურსის მცირედი მერყეობაც ეკონომიკაში მნიშვნელოვან ძვრებს იწვევს. ბოლო მონაცემებით, საქართველოში სესხების დოლარიზაციის მაჩვენებელი შეადგენს 55%-ს. ანუ ჯამში გაცემული დაახლოებით 27 მილიარდი ლარის სესხებიდან 15 მილიარდი არის უცხოურ ვალუტაში და ძირითადად დოლარში გაცემული.

2019 წლის 1 იანვარს საქართველოს ეკონომიკაზე უცხოურ ვალუტაში გაცემული სესხების ჯამური მოცულობა შეადგენდა 5,5 მილიარდ დოლარს, რაც მაშინდელი კურსით (2,66) იყო 14,5 მილიარდი ლარი. დღეის მდგომარეობით, იგივე ვალი, რაც ეკონომიკას (ფიზიკურ პირებს, კომპანიებს) 1 იანვარს ქონდა, 2.93 კურსით უკვე შეადგენს 16,1 მილიარდ ლარს. ანუ კურსის მერყეობის შედეგად საქართველოს მოსახლეობას და ბიზნესს 1.6 მილიარდი ლარით გაეზარდათ ვალის ძირი თანხა. ამას ემატება გაზრდილი საპროცენტო ხარჯიც, კერძოდ, გამომდინარე იქედან, რომ უცხოური ვალუტის სესხების საშუალო ვადიანობა შეადგენს 8,7 წელს, ხოლო საშუალო საპროცენტო განაკვეთი 7,5%-ს, გადასახდელი ჯამური პროცენტი იქნება დაახლოებით 2 მილიარდი დოლარი, რაც კურსის გაუფასურების გამო მოსახლეობას და ბიზნესს კიდევ დამატებით 540 მილიონი ლარით მეტი თანხის გადახდას ნიშნავს.

მხოლოდ სესხების კუთხით, ვალუტის კურსის ყოველი 1 პროცენტით გაუფასურება საქართველოს ეკონომიკას 150 მილიონი ლარი უჯდება.

ანუ, 1 იანვრიდან მიმდინარე მომენტამდე, კურსის 2.66-დან 2.93-მდე დაცემის გამო, საქართველოს მოსახლეობას და ბიზნესს აღებული სესხები 2 მილიარდ ლარზე მეტით გაუძვირდათ, ვინაიდან სესხი დოლარშია, ხოლო შემოსავლები ლარში.

იმ ფაქტის გამო, რომ სესხების დიდი ნაწილი დოლარშია, ხოლო შემოსავალი ლარში, ლარის გაუფასურებისას შინამეურნეუბებს უმცირდებათ განკარგვადი შემოსავლები, რაც ამცირებს ერთობლივ მოთხოვნას და ნეგატიურად აისახება ეკონომიკურ ზრდაზე.

შინამეურნეობების ვალი მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში ისტორიულ მაქსიმუმზეა 36,1% (ლარის გაუფასურებამ ზემოთხსენებული მიზეზების გამო გაზარდა სესხების ჯამური მოცულობა);

შინამეურნეობების ხარჯები ვალის მომსახურებაზე მათ განკარგვად შემოსავლებთან შედარებით, ასევე ისტორიულ მაქსიმუმზეა – 14,2%;

ამ ფონზე ლარის გაცვლითი კურსის რყევების უგულებელყოფა, და ხელთ არსებული ბერკეტების არგამოყენება, პრაქტიკულად, დანაშაულის ტოლფასია.

ხშირად მოჰყავთ არგუმენტი, რომ ლარის გარდა უფასურდება სხვა ვალუტებიც და ეს გაუფასურება კარგია, რადგან იწოვს გარე შოკებს. თუმცა, იანვრიდან მოყოლებული დღემდე, ლარი გაუფასურდა თითქმის ყველა სავაჭრო პარტნიორის ვალუტებზე მეტად.

1 იანვრიდან დღემდე შემცირებულია როგორც რეალური, ისე ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსის ინდექსები. მაგალითად, ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსის ინდექსი 2019 წლის იანვრიდან ივლისის ჩათვლით შემცირდა 7,2%-ით. რაც შეეხება რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის ინდექსს იგივე პერიოდში იგი 7,1%-ით შემცირდა, კერძოდ:

დოლარის მიმართ ლარი შესუსტდა 7%-ით;

თურქული ლირას მიმართ – 4,1%-ით;

რუსული რუბლის მიმართ – 13,8%-ით;

ევროს მიმართ – 4,3%-ით.

მონეტარული და არამარტო მონეტარული ხელისუფლების განცხადებები აცდენილია რეალობას, არაერთი დამამშვიდებელი პროგნოზის მიუხედავად, ლარი განაგრძობს გაუფასურებას. ასეთი არაპროგნოზირებადი და არასტაბილური სიტუაცია იწვევს ეკონომიკური აგენტების დაბნეულობას, განსაკუთრებით იმათი, ვისაც საზღვარგარეთ აქვს ეკონომიკური კავშირები. მაგალითად იმპორტიორი კომპანიები, რომელთა ბიზნესმოდელი ძირითად შემთხვევაში იმგვარადაა მოწყობილი, რომ უცხოელ პარტნიორთან შეკვეთის გაფორმებას და თანხის ანაზღაურებას შორის დრო, რიგ შემთხვევაში, რამდენიმე თვეს შეადგენს. კომპანია დგება ისეთი ფაქტის წინაშე, რომ შეკვეთის განხორციელების დროს კურსი იყო 2.66 და საქონლის მოწოდების და თანხის ანაზღაურების მომენტში კურსი შეადგენს 2.93-ს, რაც იწვევს დიდ დანაკარგებს, ან მის დასაბალანსებლად გაზრდილ ფასებს და ა.შ.

მიუხედავად იმისა, რომ ეროვნული ბანკი თავს იმართლებს იმით, რომ მისი ფუნქცია ფასების სტაბილურობაა, ფასების სტაბილურობის ერთ-ერთი გარანტი სწორედ ვალუტის კურსია. ის ფაქტი, რომ ლარი უფრო მეტადაა გაუფასურებული, ვიდრე სავაჭრო პარტნიორების ვალუტები, იმ პირობებში, როცა იმპორტი ბევრად აჭარბებს ექსპორტს, ეს გამოიწვევს ადგილობრივ ბაზარზე ფასების ზრდას და მოგეხსენებათ, რომ ინფლაცია (ბოლო მდგომარეობით 4.6%) 1,5-ჯერ აჭარბებს მიზნობრივ მაჩვენებელს (3%-ს).

ჩვენ ხშირად გვესმის, რომ ვალუტის გაუფასურება კარგია ექსპორტის კონკურენტუნარიანობის შენარჩუნება/გაზრდისთვის, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ყველა ქვეყნის ეკონომიკა ერთი სტრუქტურის და განვითარების ერთი დონის არ არის. რომ რაც კარგია ჩინეთისთვის ან აშშ-სთვის, ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ კარგია საქარველოსთვისაც. არაერთი კვლევა არსებობს, რომელიც ამტკიცებს, რომ განვითარებადი ქვეყნებისთვის, მითუმეტეს იმ ქვეყნებისთვის, სადაც ამავდროულად დოლარიზაცია არის მაღალი, დევალვაციის ნეგატიური შედეგები გადაწონის მის სასარგებლო შედეგებს.

 

რამდენად ადეკვატურია ეროვნული ბანკის პოლიტიკა?

დასახელებული ნეგატიური შედეგების მიუხედავად ეროვნული ბანკი ჯიუტად აპელირებს იმ არგუმენტზე, რომ მისი მთავარი ამოცანა ფასების სტაბილურობაა და იმის იქეთ „ქვა ქვაზე ნუ დარჩენილა“.

სამწუხაროდ, არც ფასების სტაბილურობის კუთხით აქვს ეროვნულ ბანკს განსაკუთრებული მიღწევები და რაც ინფლაციის თარგეტირების რეჟიმი შემოვიდა, ზედიზედ 3 თვე არ გასულა ისე, რომ ინფლაციის დონე მიზნობრივ დონეზე ყოფილიყო და მერყეობის ამპლიტუდა 14 და მინუს 4 პროცენტს შორის იყო.

ასევე პრობლემური საკითხია ინფლაციის დათვლის მეთოდოლოგია, თუმცა ამას ნამდვილად ვერ დავაბრალებთ ეროვნულ ბანკს. ის ხელმძღვანელობს იმ ციფრით, რასაც მას აწვდიან.

2011 წელს საქართველოში ინფლაციამ 14 პროცენტს გადააჭარბა და საქართველო აღმოჩნდა ერთ-ერთი იშვიათთაგანი, სადაც ინფლაციის მაჩვენებელი ორნიშნა იყო. სწორედ მაშინ გატარდა მნიშვნელოვანი ზომები ინფლაციის შესამცირებლად, გარდა მნიშვნელოვნად გამკაცრებული მონეტარული პოლიტიკისა, მოხდა მეთოდოლოგიური ცვლილებები. კერძოდ, სამომხმარებლო კალათაში სურსათის წილი შემცირდა 40%-დან 30%-მდე, შემცირდა აგრეთვე ჯანმრთელობის დაცვის, საცხოვრებელი სახლის, წყლის, ელექტროენერგიის და ბუნებრივი აირის წილი, ხოლო გაიზარდა ალკოჰოლური სასმელების, დასვენების და გართობის წილი.

გარდა ამისა, შეიცვალა იმ ძირითადი 5 ქალაქის წონა მთლიან მაჩვენებელში, სადაც ხდება სწორედ ფასების შესწავლა. კერძოდ, თბილისის წილი შემცირდა 61.6%-დან 54.8%-მდე, ქუთაისის 18.2%-დან 17.8%-მდე, უმნიშვნელოდ გაიზარდა ბათუმის წილი 9.3%-დან 11.0%-მდე, ასევე გაიზარდა გორის წილი 6.4%-დან 7.2%-მდე, ხოლო თელავის წონა მთლიან მაჩვენებელში 4.5%-დან 9.2%-მდე გაიზარდა.

ადვილად შესამჩნევია, რომ ახალი მეთოდოლოგია ფასების დონის, როგორც სტატისტიკური მაჩვენებლის შემცირებას გამოიწვევდა და შენიღბავდა რეალურ სურათს.

ისმის კითხვა? თუ საყრდენი წერტილი და მიზნობრივი მაჩვენებელი არასწორია და მოწყვეტილია რეალობას? მასზე აგებული მონეტარული პოლიტიკაც ხომ არ იქნება გამოწვევების ადეკვატური? ვინმეს ჯერა, რომ ინფლაცია 4 პროცენტია და მეტი არა?

არადა ამ არგუმენტით შეიარაღებული ეროვნული ბანკი ჯიუტად „აწვება“ თავის პოზიციას და დაბალი ინფლაციით „თავდამშვიდებული“ დგამს იმგვარ ნაბიჯებს, რომელიც ასამარებს ლარს. კერძოდ:

სავალუტო აუქციონები – მიუხედავად ლარის არასტაბილურობისა ეროვნულ ბანკს მცირედი ნაბიჯიც არ გადაუდგამს, რომ ეროვნულ ვალუტას მიხმარებოდა. ლარისთვის ძალიან არასახარბიელო პერიოდში ეროვნულმა ბანკმა სავალუტო ბაზრიდან შეისყიდა 492 მილიონი დოლარი და მხოლოდ კრიტიკულ მომენტში, როცა დოლარი თითქმის 3 ლარს გაუტოლდა, გაიმეტა 40 მილიონი დოლარი (საიდანაც ბაზარმა 32,8 მილიონი აითვისა). თუმცა, მხოლოდ სავალუტო ინტერვენციებით ლარის დასტაბილურება შეუძლებელიცაა და არასწორიც,  ამას ეს ბოლო მაგალითიც მოწმობს. ეროვნულმა ბანკმა საზოგადოების წნეხის გამო, ფაქტობრივად, მოვალეობის მოხდის მიზნით, „გაისროლა“ 40 მილიონი დოლარი და ამას არანაირი შედეგი არ მოჰყოლია. სებ-ის მესვეურები კარგად სარგებლობენ საზოგადოების ფინანსური განათლების დაბალი დონით, მანიპულირებენ ყურადღების მხოლოდ „სავალუტო ინტერვენციებზე“ გადატანით და პარალელურად, მათ ხელთ არსებული ყველა სხვა ბერკეტით ძირს უთხრიან ლარის სტაბილურობას. რეალურად, სებ-ი ერთი ხელით 1 აბ წამალს აწვდის ლარს და მეორე ხელით 10 აბ საწამლავს, პირველს წარმოაჩენს, მეორეს – მალავს.  თუ რით „წამლავს“ ეროვნული ბანკი ლარს, იხილეთ ქვემოთ.

საერთაშორისო რეზერვები –  არავინ ამახვილებს ყურადღებას იმ ფაქტზე, რომ ეროვნული ბანკი არამარტო სავალუტო აუქციონებით, არამედ ყველა სხვა მექანიზმითაც ისრუტავს დოლარს და აწვდის შესაბამის ლარს ბაზარს. კერძოდ:

2016 წლის 20 დეკემბერს, რაც ბოლოჯერ გაყიდა დოლარი ეროვნულმა ბანკმა უცხოური ვალუტის რეზერვები შეადგენდა 2 მილიარდ 563 მილიონ დოლარს, მას შემდეგ ეროვნული ბანკი მხოლოდ სავალუტო აუქციონებზე ყიდულობს 492 მილიონ დოლარს, შემდეგ ყიდის 32.8 მილიონს დოლარს, ანუ ჯამში შესყიდული გამოდის დაახლოებით 460 მილიონი დოლარი და 2019 წლის 31 ივლისის მდგომარეობით უცხოური ვალუტის რეზერვები შეადგენს 3 მილიარდ 474 მილიონ დოლარს, ანუ 912 მილიონი დოლარით მეტს, ვიდრე 2016 წელს. ანუ გამოდის რომ გარდა იმ 460 მილიონი დოლარის, რომელიც სებ-მა შეისყიდა სავალუტო აუქციონებზე, მან სხვა წყაროებიდან (გრანტები, სესხები, პრიავატიზაცია და ა.შ.) მიღებული კიდევ 459 მილიონი დოლარი გამოკეტა რეზერვებში და ამით კიდევ უფრო მეტად შეურყია საყრდენი ეროვნულ ვალუტას.

ამდენად, ეროვნულმა ბანკმა ლარს თითქმის 1 მილიარდი დოლარის საყრდენი გამოაცალა. გარე ფაქტორებმა უფრო დააზიანა ლარი თუ ეროვნულმა ბანკმა, ეს საზოგადოებამ განსაჯოს.

ფასიანი ქაღალდები – როდესაც ეროვნული ბანკი ბაზრიდან შეისყიდის დოლარს, ან უცხოური გრანტი/სესხი შემოდის ქვეყანაში და ხდება მისი კონვერტაცია ლარში, ეროვნული ბანკი, იმისთვის რომ არ მოხდეს ზეწოლა კურსზე, პარალელურად ახდენს სტერილიზაციას, ანუ ეროვნული ვალუტის ამოღებას სხვადასხვა ბერკეტებით, მათ შორის ფასიანი ქაღალდებით. ამ მიმართულებითაც, ეროვნულმა ბანკმა ცეცხლს ნავთი დაუმატა, ერთის მხრივ ამოიღო დოლარი და მეორეს მხრივ არათუ სტერილიზაცია მოახდინა, არამედ მის ხელთ არსებული ყველა ინსტრუმენტით ბანკებს ლარი მიაწოდა. ლარის გაუფასურების პირველი ტალღიდან – 2014 წლის ნოემბრიდან მოყოლებული, როდესაც სადეპოზიტო სერტიფიკატების მოცულობა ნახევარი მილიარდი ლარის ფარგლებში იყო (ანუ ამ მოცულობის ფული ქონდა ამოღებული ბანკებიდან), ლარის გაუფასურებასთან ერთად ეროვნული ბანკი ამცირებდა და ამცირებდა ფასიანი ქაღალდების მოცულობას და ბოლო მდგომარეობით იგი 80 მილიონი ლარის დონეზეა.

ამდენად, ეროვნული ბანკი, არათუ მხოლოდ დოლარს „იწოვდა“ ბაზრიდან, არათუ მის სანაცვლოდ ბაზარზე გამოსული ლარის სტერილიზაციას ახდენდა, არამედ პირიქით, დამატებით უშვებდა ბაზარზე ლარს, რითაც ლარი გაუფასურების ისტორიულ მაქსიმუმამდე დაეცა.

პროცესებზე დაკვირვება სამწუხარო დასკვნის გაკეთების საშუალებას იძლევა – ეროვნული ბანკი და მისი პრეზიდენტი მხოლოდ სავალუტო ფონდის მიერ მონიშნულ ზღვრამდე რეზერვების შევსებაზეა ორიენტირებული და სხვა და მეტი, პრაქტიკულად არაფერი აინტერესებს. თავისთავად, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის რეკომენდაციების გათვალისწინება ურიგო საქმე არ არის. სავალუტო ფონდი საქართველოს მეგობარი და შემწე ორგანიზაციაა, მაგრამ ასე უპირობოდ, ასე უაპელაციოდ და ასე უკანმოუხედავად, როგორც ამას გვენეტაძის ადმინისტრაცია აკეთებს?!. 

შექმნილი ვითარება მხოლოდ იმას აფიქრებინებს ადამიანს, რაზეც ზემოთ უკვე ითქვა – გვენეტაძე რეალურად და თვითშეგრძნებით, პირველ რიგში, არის სავალუტო ფონდის ჩინოვნიკი და მხოლოდ შემდეგ, სადღაც, მცირე პროცენტით, საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი. როგორც ჩანს, ის ანგარიშვალდებულად თვლის თავს მხოლოდ საერთაშორისო სავალუტო ფონდის წინაშე და არანაირად საქართველოს საზოგადოების წინაშე, იმ საზოგადოებისა, რომელიც მას ქვეყანაში ერთ-ერთ ყველაზე მაღალ ხელფასს (მართალია, არაპირდაპირ, მაგრამ მაინც) უხდის. სამწუხაროდ, მისი ეს დამოკიდებულება პირდაპირ აისახება კიდეც პრეზიდენტობის ორ წელიწადზე ცოტა მეტი ხნის „შედეგებზე“…
commersant.ge.